AYIBA KARŞI SORUMLULUK

 Bu yazımızda bir satış veya eser sözleşmesi sonucu alıcının karşılaşmış olduğu maldaki ayıba bağlı kullanabileceği haklarını kullanabilmesi için alıcının üzerine düşen külfetleri inceleyeceğiz.

Bu inceleme özellikle şekli koşullara ilişkin olacaktır.

AYIBA KARŞI SORUMLULUK

A. Alıcının Borçları

! Öncelikli olarak ''satıcının ayıp sorumluluğunun kaldırılmış olmaması gereklidir. 

- Bildiğiniz üzere TBK yapısı gereği sözleşme serbestisi esasına göre düzenlenmiş ve kanuni yasaklar harici olarak taraflar sözleşmelerinin istedikleri şekil ve usulde istedikleri hükümleri koyarak düzenleyebilirler. İşte mevcut ayıba bağlı hakların kullanımı açsından sözleşmede satıcının sorumluluğunun kaldırılmamış olması gereklidir ki alacaklı ayıba bağlı haklarını -örneğin malın bedelsiz onarımı, aynı nitelikte olanı ile değişimi vs.- kullanabilsin.

- Devamında yine ayıba bağlı hakların kullanımı açsından kanun koyucu hem satış hem eser sözleşmelerinde gözden geçirme ve bildirimi bir borç olarak değil bir külfet olarak düzenlemiştir.

- Külfet hukuk düzeninin bir kişiye diğer kişi karşısında yüklemiş olduğu davranıştır. Yükümlü kişi bu davranışı yerine getirmezse, kazanabileceği bir hakkı kazanamaz ya da kaybeder.

- Külfetlere uyulup uyulmadığı re'sen gözetilmez, tarafların bunu iddia etmeleri/ ileri sürmeleri gerekir.

       1- Gözden Geçirme Külfeti

            a) Genel Olarak

               TBK md. 223 uyarınca ''Alıcı, devraldığı satılanın durumunu işlerin olağan akışına göre imkan bulur bulmaz gözden geçirmek ve satılanda satıcının sorumluluğunu gerektiren bir ayıp görürse, bunu uygun bir süre içinde ona bildirmek zorundadır.

               Alıcı gözden geçirmeyi ve bildirimde bulunmayı ihmal ederse, satılanı kabul etmiş sayılır. Ancak, satılanda olağan bir gözden geçirmeyle ortaya çıkarılamayacak bir ayıp bulunması halinde, bu hüküm uygulanmaz. Bu tür bir ayıbın bulunduğu sonradan anlaşılırsa, hemen satıcıya bildirilmelidir. Bildirilmezse satılan bu ayıpla birlikte kabul edilmiş sayılır.''

             b) Gözden Geçirme Süresi

                  İşlerin olağan akışına göre fırsat bulunur bulunmaz gözden geçirilmesi gereklidir. Elbette kanun bu konuda bir hafta, bir ay veya münferit başka bir süreyi belirtmemiş sadece fırsat bulur bulmaz diyerek gözden geçirme işleminin müsait olunan ilk anda yapılması gerektiğini belirtmiştir. Bundan dolayıdır ki her olay kendi özelinde değerlendirilir ve buna göre bir yargılama yapılır. 

                  Alıcı gözden geçirmeyi ve bildirimde bulunmayı ihmal ederse satılanı kabul etmiş sayılır.

                  Burada önemli olan hususlardan biri de gözden geçirmenin ticari örf ve adete göre belirlenmesidir, zira bir eser sözleşmesi niteliğinde olan arsa payı karşılığı inşaat sözleşmelerinde bu denetim binanın genel olarak %80'i ila %100'ünün bitimine yakın olarak meydana gelir, diğer bir açıdan özellikle sıfır araç satışlarında ise araç alınmadan hemen önce veya araç alındıktan hemen sonra gerçekleşir. Burada gözden geçirme ile beraber araçtaki açıkça ortada olan, açık ve gizli ayıpların ortaya çıkarılması ve buna bağlı olarak hakları kullanmada bir çok durum ortaya çıkar örnek vermek gerekirse araç üzerindeki incelemeden sonra ayıp artık öğrenilmiş duruma gelirse buna bağlı olarak haklar da kullanılamayacaktır.

              c) Gözden Geçirme Bakımından Ayıp Türleri

                  Genel olarak apaçık ayıp, açık ayıp ve gizli ayıp olmak üzere üçlü bir ayırım söz konusudur. Apaçık ayılar bakımından ileriye yönelik olarak ayıba bağlı hakları kullanım olanağı yoktur, zira apaçık ayıpta alıcının bu hususu bilerek aldığı ve buna bağlı olarak daha sonradan sözleşmeden dönme veya diğer haklarını kullanma konusu sınırlandırılmıştır.

                  Ayıba bağlı hakların kullanımı açık ve gizli ayıplar bakımından söz konusu olur ki bu da bu konuda bilgi verilmemesi ve ilk bakışta ve olağan bir inceleme sonrası anlaşılmayan ayıplara ilişkindir. 

                  Açık ve gizli ayıplar bakımından olağan bir inceleme yapılıp da görülmemiş veya farkına varılmamış ayıplar varsa ileriye yönelik ayıba bağlı haklar kullanılabilir duruma gelecektir.

               d) Gözden Geçirmenin Şekli

                  Yine olaydan olaya değişmekle beraber aksine bir anlaşma yoksa alıcı tarafından karşılanan bir süreçtir, otomobil alış satışlarında eksper aracılığıyla meydana gelirken taşınmaza ilişkin bir anlaşmada ziraat mühendisi veya inşaat mühendisi, mimar incelemesi devreye girebilir. 

        2- Bildirim Külfeti

              a) Genel Olarak

                  Alıcı, satılanda tespit ettiği ayıpları satıcıya bildirmek ve sözleşme ile bağlı olmak istemediğini açıkça belirtmek zorundadır.

               b) Bildirimin Tarafları

                   Burada öncelikle şunu belirtmekte fayda vardır; ''satış sözleşmelerinde gözden geçirme külfeti yalnızca açık ayıplar için geçerlidir, bildirim külfeti is hem açık hem gizli ayıplar için bulunmaktadır.'' Bizzat alıcı veya onun temsilcisi tarafından bizzat satıcı veya onun yetkili temsilcisine yapılır.

                c) Bildirimin Süresi

                     Makul süre içerisinde durumdan duruma değişecek biçimde sübjektif olarak ancak olabilecek en kısa sürede belirtilmek durumundadır.

                 d) bildirimin Şekli

                      Sözlü veya yazılı biçimde olabilir ancak ispat kolaylığı bakımından alıcının noter kanalıyla ihtar göndermesi ispat kolaylığı açsından daha sağlıklı olacaktır.

                                                                                                 Stj. Av. Muhammed Burak Hoşgören